Blog na rzecz praw kobiet, praw osób z doświadczeniami funkcjonowania jako kobiety, i nie tylko…
Jaki piękny byłby świat bez presji społecznych i prawnych w sprawie obowiązku posiadania, lub nieposiadania dzieci. Każdy wolny człowiek powinien sam dokonywać wyborów. Kobiety również. Myślę też, że przemoc w rodzinie w dużym stopniu powstaje na tle stereotypów dotyczących różnic płci i ról płci. Nie słyszałam o przypadkach wzajemnej przemocy i przemocy wobec dzieci w rodzinach jednopłciowych
(Marzenna Furmaniuk-Donajska)
Od XVII w. do ok. 1900 r. kolor różowy był oznaką szyku i ekskluzywności. Noszony był przez książęta w Indiach i przez elitę w Paryżu, stolicy mody i kultury. Masowa produkcja spowodowała dostępność koloru różowego dla każdego. Po II wojnie światowej, walczące wcześniej społeczeństwa uznały za ważne wyraźne rozróżnienie płci mężczyzn i kobiet. Stąd w reklamach zabawek zaczęły pojawiać się konkretne kolory. W tym właśnie kolor różowy. Od lat 60-tych popularne stało się kupowanie dla noworodków i małych dzieci zabawek, ubranek, wyposażenia pokoików i gadżetów w kolorze niebieskim, lub różowym – zależnie od płci. Wysyłamy do nowo upieczonych rodziców kartki gratulacyjne w kolorze różowym, lub niebieskim. W niektórych społeczeństwach rodzice informują znajomych – np. w miejscu pracy – o płci swojego narodzonego dziecka częstując ich ciasteczkami posypanymi różową, lub niebieską dekoracją. Identyfikacja koloru różowego z dziewczynkami przyczyniła się do tego, że obecnie kolor ten kojarzy się z czymś słodkim, dziecinnym, drogim, erotycznym, lub homoseksualnym. Dlatego niektóre osoby są zdecydowanie anty-różowe i niechętne temu kolorowi. Tradycyjny macho nie założy podkoszulka w kolorze różowym. I nie będzie go tolerował u innych mężczyzn. Jednocześnie, kolor niebieski nie ma takich negatywnych konotacji. Czy ta różnica w przypisywaniu wartości i norm ma sens?
Marzenna Donajski/Donajska
Czujesz się kobieca, lub męski? A może istnieje osobiste określenie, które jest ci bliższe? Na świecie istnieją tysiące koncepcji męskości, kobiecości i innych. Sposoby w jakie je wypełniamy nazywamy gender. Gender nie jest tym samym co płeć. Różni się w zależności od osoby i od kultury. Witaj w „What a Genderful World” – na wystawie w Tropen Muzeum w Amsterdamie, po której cię oprowadzę. Czy istnieje coś takiego jak cechy kobiece i męskie? Czy jest w ogóle potrzeba poszukiwania cech męskich i kobiecych? Idee na temat gender istnieją w użyciu języka, poczuciu humoru, stylach ubioru i wszystkich aspektach osobowości, którą uzewnętrzniasz. Wydają się często naturalne i oczywiste. Na przykład, pielęgnację twarzy i makijaż uważa się za coś kobiecego. Wszystko jednak zależy od perspektywy. W starożytnym Egipcie, Imperium Rzymskim, XVIII-wiecznej Francji, brytyjskich Indiach, lub niektórych społecznościach Surinamu zwyczajne było używanie przez mężczyzn różu, pomadki do ust i eyelinera. Czy uznasz za zwyczajne noszenie przez mężczyzn spódnic, sukienek i nakładanie makijażu?
POLICYJNA SPÓDNICA
Czy spodnie i koszula są obowiązkowo męską odzieżą? A spódnice obowiązkowo kobiecą? Nie wszędzie. Tradycyjne, odświętne szorty noszone przez Dunki w Grenlandii, z cholewkami wysokich butów ponad kolano, odsłaniają część uda. W olbrzymiej części świata zwyczajne jest noszenie przez mężczyzn spódnic, sukienek, sarongów – w Indonezji, Szkocji, Samoa. Na Wyspach Fidżi spódnica jest częścią męskiego munduru policyjnego. W Grecji – galowego munduru ewzonów. Problemem jest to, że do pojęć ‘kobiece’ i męskie’ przypisanych jest tak wiele norm i wartości. Dość szokujące i degradujące w naszej zachodniej kulturze byłoby, gdyby rapper, lub bankier pokazywał się w spódnicy. Ukazuje to różnice pomiędzy koncepcjami tego co ‘kobiece ‘ i ‘męskie’ w zależności od kultury, czasu i kręgu religijnego. Wielu artystów, celebrytów, projektantów mody – jak Jean Paul Gaultier swoją kolekcją „I Bóg stworzył człowieka” – rzuca obecnie wyzwania tym konwencjom.
HURRA DZIEWCZYNKA! HURRA CHŁOPIEC!
Ten radosny okrzyk oznacza często coś więcej, niż stwierdzenie płci dziecka: to imię kobiece lub męskie, różowe lub niebieskie zabawki i ubranka (zwyczaj zapoczątkowany w latach 60-tych na Zachodzie), wybór dla dziecka lalek albo samochodzików, zachęcanie do polubienia określonych kolorów, używanie słów i tonu – który przekazuje dzieciom oczekiwania. Generalnie rodzisz się z jądrami, lub jajnikami; chromosomem X, lub Y. Ale co jeśli nie pasujesz do tych wzorców? I czy płciowe cechy mają wyznaczać też twoją gender?
HIDŻRA, MUXE I LUDZIE PODWÓJNEGO DUCHA
W południowo-wschodniej Azji, hidżra to tradycyjnie trzecia gender. Interpłciowe osoby, biologiczni mężczyźni, którzy nie są całkowicie, ani mężczyznami, ani kobietami. Często pełnili godne, duchowe role. W Nepalu, Pakistanie, Indiach, Bangladeszu otrzymują oddzielne oznakowanie w paszporcie. Wśród meksykańskich Zapoteków, trzecia gender to muxe. Cenieni na wsi, choć w mieście nastawienie do nich jest raczej negatywne z powodu wpływu katolickich idei tego, czym powinna być kobieta i mężczyzna. Wśród rdzennych Amerykanów, ludzie z niebinarną tożsamością (czyli ani kobiecą, ani męską) zyskiwali również szacunek i duchowy status. Znany jest ich cenny wkład w historyczne i obecne społeczeństwa. Począwszy od lat 90-tych, termin: ‘podwójnego ducha’ włącza i zestawia razem wszystkie, odmienne od kobiecej i męskiej, tożsamości.
JAK STAJESZ SIĘ GENDER?
Wychowanie – przez rodziców, szkołę, religie, mity, media, społeczność – gra istotną rolę w tym kim się stajesz. Bajki i zabawki uczą oczekiwań i reguł dorosłego świata: czy będziesz jeździć samochodem czy przygotowywać posiłki dla rodziny? Ścieżki edukacji biegną często oddzielnymi torami, z rytuałami i świętami potwierdzającymi męskość, lub kobiecość. Otoczenie pełne jest modelowych ról: superbohaterów i księżniczek. I wskazówek: jak żyć jako idealna kobieta, mężczyzna, jak tworzyć modelowy związek? Twoje zachowanie tworzy kontekst z normami gender. Jak wyglądasz, chodzisz, stoisz, mówisz, śmiejesz się, rozglądasz się? Czy jesteś silny czy opiekuńczy? Czy zachowujesz się w kobiecy czy męski sposób, w żaden z nich, w obydwa, lub w każdy po części? Jasne wzorce oczekiwań związane z normami płciowymi mogą ułatwić kontakt społeczny między ludźmi. Co jednak, jeśli nie pasujesz do tych szufladek? Może masz własną ideę swojego wzoru?
PODZIELONE ŚWIATY
Zasady, które społeczeństwo wyobraziło sobie dla ciebie, decydują o tym, czy krzesło, wszystkie pomieszczenia w twoim domu, sala modlitwy, ulica, basen, sauna, zajęcia jogi, lub publiczna toaleta są dostępne dla ciebie. Czy pójdziesz do szkoły dla chłopców, dla dziewcząt czy koedukacyjnej? Czy otrzymasz zaproszenie na wieczór kawalerski, lub panieński? Zależnie od twojej społecznej pozycji, bogactwa i wiedzy – gender decyduje, gdzie masz prawo być. Jakie miejsca, w jakim towarzystwie i jakim stroju możesz odwiedzać. O przestrzeni którą zajmiesz, lub będzie ci dana. O tym, jaką masz swobodę poruszania się i samorealizacji. O miejscu dla ciebie w twoim własnym języku, paszporcie i innych dokumentach. Dostępna ci przestrzeń jest następstwem tego, jaka jest twoja pozycja w świecie. Co myślisz o takiej separacji światów? Chcesz, czy musisz dokonywać wyborów?
AMAZONKI
Czy każdy mężczyzna musi prężyć muskuły i okazywać siłę fizyczną? A kobieta – czar i niesamodzielność? Czy przodowanie w sporcie, wojsku, body building jest typowo męskie? W Norwegii, Szwecji, Izraelu, Północnej Korei, Erytrei zarówno mężczyźni, jak i kobiety powoływani są do służby wojskowej. Mityczne amazonki w starożytnej Grecji i te prawdziwe, żyjące w Zachodniej Afryce – walczyły. Kobieca armia, chroniąca króla w kultowym filmie „Black Panther” (Ryan Coogler; Marvel Styudio; 2018), czerpała inspirację z historycznych Amazonek z Dahomey (obecnie: Benin), które w XIX w. ochraniały króla Behanzin. Obecnie na ring wchodzą zapaśniczki wrestlingu (cholitas) w Boliwii. Czyż więc okazywanie siły nie jest również czymś kobiecym?
TRZY PYTANIA
Wyobraź sobie, że odpowiadasz na 3 pytania: „Kim jesteś z urodzenia?” „Kim się czujesz?” „Jak wyrażasz siebie?” – czyli pytania o płeć fizyczną, tożsamość płciową i ekspresję własnej osoby. Przy każdej odpowiedzi masz do wyboru opcje: ‘Kobieta’; ‘Mężczyzna’; ‘Bez płci’ (Gender-free). Możesz też zaznaczyć przestrzeń pomiędzy tymi opcjami. Co wybierzesz jako kobieta nosząca stroje ‘męskie’ i ‘kobiece’, i wyrażająca swoją tożsamość w miejscu pracy, w tradycyjnym rozumieniu po ‘męsku’?
ZABAWA W GENDER?
Czy jesteśmy wolni od konwencji? Nawet osoby o idealnie binarnej płci, tj. osoby ‘cis gender’: biologicznie perfekcyjne kobiety i mężczyźni, przybierają pozy do fotografii, aby wyglądać bardziej kobieco, lub bardziej męsko.
Co by było, gdyby umożliwiać dzieciom wolność wyboru zabawek i zrównoważony rozwój (gender-free), bez poczucia, że muszą pasować do określonej normy? Co by się stało, gdybyśmy podjęli zabawę z konwencjami? Odwracali normy, mieszali je, uwalniali i przekraczali? Jak w teatrze, który jest idealną do tego platformą. Gdzie męskie, kobiece, lub inne cechy przesadnie wydobywa się na światło. Jak mężczyźni w japońskim teatrze Kabuki, grający kobiece role. Wcielanie się w inną tożsamość może być zabawne, może też przynosić dramaturgiczny suspens. To również droga do ujawniania z przymrużeniem oka porozumień co do tego, co rzekomo jest odpowiednie dla danej płci. Może jesteś płynny pod względem płci? Gdy zamieniasz w codziennym życiu to, co męskie i co kobiece; czasami na bardziej męskie, czasami na bardziej kobiece. Gwiazdy takie jak Ruby Rose, Miley Cyrus nie czują, że pasują do konkretnej, tradycyjnej gender. A ty? Jak siebie widzisz?
Marzenna Donajski/Donajska
Roos de Vries ma 24 lata, żeńskie imię i jest niebinarny. Niebinarny, czyli nie jest w stanie całkowicie zidentyfikować się, ani z płcią kobiety, ani mężczyzny. Roos poprowadzi nas poprzez nową wystawę poświęconą płci: świat ‘ich’ (What a Genderful World), otwartą niedawno w muzeum Tropen w Amsterdamie.
Na koszulce Roos widnieje wielkimi literami napis: Niebinarny (Non binary). Rose urodziła się i wychowała jako dziewczynka, ale nie czuje się ani kobietą, ani mężczyzną. Dlatego nie chce, aby mówić o nim ‘ona’ lub ‘on’, ale ‘oni’ lub ‘ten’. „Już w młodym wieku wiedziałem, że nie jestem dziewczynką. Musiałem zatem być chłopcem, prawda? Ale też nie czułem się jak chłopiec. Znalezienie słowa pasującego do mojej tożsamości zajęło mi 22 lata” – wyjaśnia Roos – „W języku angielskim powszechnie przyjęte jest, aby do niebinarnych osób zwracać się ‘oni’ (they). Podobnie od kilku lat w Holandii. Osobiście uważam – mówi Roos – że forma ‘ten’ jest najprzyjemniejsza. Do ludzi, którzy mają trudności, mówię zawsze: możesz po prostu używać mojego imienia.”
Od kilku dni otwarta jest wystawa „What a Genderful World”, mówiąca o znaczeniu szerszego spojrzenia na płeć. Pokazuje, jak idee wokół pojęcia męskości i kobiecości przeobrażały się z biegiem czasu na świecie. Roos – znany jako aktywista w społeczności queer – jest jedną z twarzy tej wystawy.
Roos: „Na początku, jako gość wystawy, można wziąć naklejkę-plakietkę z pytaniami. Trzy obszary z których bierze się pojmowanie płci to: płeć fizyczna, tożsamość płciowa i ekspresja płci. Odpowiedzi na trzy powiązane z tym pytania wybija się odpowiednimi szczypcami do dziurkowania. Na przykład: „Kim się urodziłeś?” W moim przypadku, doktor stwierdził, ze jestem dziewczynką. “Kim się czujesz?” Jestem niebinarny, czyli: ani meżczyzna, ani kobieta. “Jak wyrażasz siebie?” Naklejka pyta, jak się zwykle ubierasz. Ludzie uważają, że ubieram sie raczej jak mężczyzn, ale ja myślę, że niekoniecznie – bo co precyzyjnie oznaczna ‘męskie’ lub ‘kobiece’? Dlatego dziurka na mojej plakietce znajduje się pomiędzy napisem ‘bez płci’ a ‘mężczyzna’.
„Urodziłem się w ciele dziewczynki i dorastałem w kulturowym kręgu Biblii. To było uciążliwe. Moje środowisko chciało na mnie wymóc noszenie sukienek i spódnic, ale zawsze odmawiałem. Gdy jednak miałem na sobie spodnie i T-shirt, mówiono mi, że to nie pasuje do dziewczynki. Czy dżinsy i koszula są obowiązkowo męską odzieżą? A spódnice obowiązkowo kobiecą? Na Wyspach Fidżi spódnica jest częścią munduru policyjnego. Agenci są zazwyczaj mężczyznami, stanowią władzę i egzekwują przestrzeganie prawa. W świecie zachodnim nigdy nie moglibyśmy się z tym pogodzić: człowiek w spódnicy na wysokim stanowisku? Ten fragment odzieży pokazuje różnice pomiędzy tym co ‘kobiece ‘ i ‘męskie’ w zależności od kultury. Problem polega na tym, że do tych pojęć przypisanych jest tak wiele norm i wartości”.
„U osoby trans, niebinarnej, pójście do toalety może wywołać strach i poczucie niepewności. W męskiej toalecie zazwyczaj nie mam problemów – to, jak wyglądam, odpowiada temu, co społeczeństwo uważa za mężczyznę. Ale gdy mam mentruację, potrzebuję toalety dla kobiet. Często mnie z niej wyrzucają. Ludzie nawet krzyczą, łapią mnie za kołnierz lub dzwonią do kierownika. Drzwi do toalety powinny być odpowiednio oznaczone: „toaleta dla wszystkich płci” lub ikonką rolki papieru toaletowego. Nie wszystkie toalety potrzebują dodatkowego miejsca, należałoby jedynie zapewnić, aby istniało miejsce bez określania płci. Każdy zasługuje na to, aby móc bezpiecznie skorzystać z toalety. Wolę mówić, że nie ma płci, lub że jest płeć różnorodna a nie ‘neutralna’. Neutralność pod względem płci brzmi dość nudno” – uważa Roos – „to tak, jakby nie należało wyrażać płci.”
W Polsce osoby trans oraz niebinarne obawiają się i krępują wyrażać swoją tożsamość. W innych krajach wiele z tych osób zakłada części garderoby zarówno męskie jak i kobiece, zestawiając je ze sobą jednocześnie i uzupełniając o dowolne dodatki czy biżuterię. Prezentują się barwnie i kolorowo. Jednak kwestia spódnicy czy sukienki, w wielu zawodach, u osób o dominujących męskich cechach w wyglądzie fizycznym, jest wiadoma.
Roos: „Język turecki nie posiada zaimków męskich i żeńskich, podczas gdy inne języki, takie jak niemiecki, potrafią powodować dość krępujące sytuacje. Teraz, gdy debata na temat płci jest w toku, a różnorodni pod względem płci ludzie coraz bardziej są widoczni, powinniśmy zadbać również o język. Ludzie czasami obawiają się popełniać błędy. Gdy płacę na przykład w supermarkecie za zakupy, osoba stojąca za ladą pyta mnie: „Czy chce pan otrzymać paragon?” I następnie, gdy słyszy mój głos, jest zażenowana i przeprasza. Język potrafi być taki systemowy, logiczny, trzeba się do niego przyzwyczajać. Uprzejmie jest po prostu zapytać mnie: jak chciałbym być nazywany? Jeśli zrobisz pomyłkę, powiedz po prostu przepraszam i kontynuujemy rozmowę. Albo podziękuj nie-binarnej osobie, za podpowiedź jak ona/on/ten chciałby być nazywany. Im bardziej tę kwestię robi się niewygodną, tym większa powstaje obawa, że następnym razem ktoś może nie odważyć się odezwać.”
Posiadanie tak widocznych cech płciowych jak piersi, lub ich brak, jest nierzadko sporym problemem osób transpłciowych. Widoczność blizn po operacji usunięcia piersi – gdy trzeba rozebrać się na plaży, lub na basenie – również. Roos przybliża nam znaczenie jednej z prac artystycznych na wystawie. „Ta praca dotyczy uprzedmiotowienia i seksualizacji piersi. Dla mnie wszystko zależy od tego, jak inni i ja patrzymy na moje ciało” – mówi Roos – „Walczyłem z tym przez długi czas: jeśli nie jestem kobietą, czy mogę mieć piersi? Czasami nadal mam problemy z tym, że moje ciało nie pasuje do tego, jak się czuję. Teraz akceptuję siebie bardziej. Kto powiedział, że nie mogę być mężczyzną z piersiami? Może kiedyś coś zmienię, ale na razie jest dobrze. Wiesz, płeć jest słowem, które podnieca wiele osób. Podczas gdy: bawiąc się tym pojęciem, mogłoby być zabawnie. Mamy nadzieję, że dzięki tej wystawie ludzie poczują się swobodniej, aby uwolnić się od oczekiwań i szufladkowania. Te szufladki utrudniają wszystkim. Także osobom, które identyfikują się z przypisaną im płcią”.
Cały artykuł znajduje się tutaj: https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/roos-de-vries-het-probleem-is-dat-er-zo-veel-normen-en-waarden-hangen-aan-de-concepten-man-en-vrouw~b567b77e/?fbclid=IwAR3SWOHKvwzA-G-U5NleXrF3LswgakTmyW0jxMrCsxXPVIXRJagFUG7yxMU&referer=https%3A%2F%2Fl.facebook.com%2F
Tłumaczenie i komentarz – Marzenna Furmaniuk-Donajska