Serial „Unorthodox” Netflixa opowiada o młodej kobiecie, która ucieka przed ultraortodoksyjną społecznością chasydzką. Powstał na podstawie autobiografii Deborah Feldman – bestselera w 2012 r. Serial wywołuje dość radosne reakcje, ale jego przekaz jest w rzeczywistości o wiele bardziej uniwersalny – mówi twórczyni Anna Winger. Tekst poniżej nie jest typową recenzją. To informacje, które warto przeczytać, nawet jeśli nie korzysta się z Netflixa. Serial stworzony został dla niszowej publiczności, ale dzięki Netflixowi, okazało się, że ta niszowa grupa odbiorców na całym świecie jest bardzo duża.
„Co by było, gdybyś dorastała w Nowym Jorku, mieście nieograniczonych możliwości i nic nie byłoby ci dozwolone? W swoim pamiętniku „Nieortodoksja” Deborah Feldman opisuje, w jaki sposób, jako żydowska dziewczyna, jest poddawana różnorakim uciskom w ultraortodoksyjnej, chasydzkiej społeczności, żyjącej w dzielnicy Williamsburg. Nie wolno jej chodzić do biblioteki i w domu może mówić tylko w języku jidysz. Ukrywa pod łóżkiem potajemnie czytaną literaturę angielską, ponieważ każde odstępstwo od reguł jest karane. Feldman ma tylko 17 lat, gdy zostaje wydana za mąż. Chociaż życie miłosne pary zdominowane jest przez frustrację i trudności, dwa lata później przychodzi na świat ich dziecko. W wieku 23 lat Feldman jest zmęczona presją i ucieka wraz z synkiem.
Autobiografia Deborah Feldman stała sie bestselerem w 2012 r. Przeczytała ją również amerykańska pisarka i producentka telewizyjna Anna Winger – przyjaciółka Feldman, od lat mieszkająca w Berlinie. Winger zobaczyła w w tej historii uniwersalne przesłanie i postanowiła ją sfilmować. „Chodzi przede wszystkim o kobietę, która szuka swojej tożsamości, własnego głosu w społeczności, w której dobrze by się czuła” – mówi Winger przez telefon. „Jestem również Żydówką, ale wychowaną w świeckich wartościach. Tym nie mniej, również często doświadczałam seksizmu, nawet w środowisku liberalnej sztuki. Myślę więc, że kobiety z całego świata mogą znaleźć w tej historii pewną nadzieję.”
Ucieczka
Czteroczęściowy mini-serial „Unorthodox” jest teraz udostępniany w serwisie Netflix. Historia dzieciństwa Feldman odgrywa w nim dużą rolę. Sama autorka również przyczyniła się do powstania serialu. Ale od momentu, gdy główna bohaterka ucieka, serial różni się od książki. W telewizyjnej wersji, postać Esty zaprzyjaźnia się w Berlinie z grupą młodych muzyków z progresywnej akademii muzycznej, w której muzułmanie i Żydzi harmonijnie ze sobą współpracują, a homoseksualizm nie stanowi problemu. „Zawsze było dla mnie ważne, aby udostępnić scenę dla kobiet, a także ludzi ‘innych kolorów’” – mówi Anna Winger. Ale Berlin to nie tylko symbol postępu. „Chcieliśmy, aby Esty powróciła do źródła traumy, która wytworzyła w niej Satmar, jej społeczność”.
Społeczność Satmar uważa, że Holokaust był karą bożą, powiedziała Deborah Feldman wcześniej w dzienniku „Trouw”. Kara spowodowaną tym, iż Żydzi zbyt mocno zasymilowali się ze współczesnym życiem. „Według naszego rabina zadaniem naszej społeczności było żyć na tyle pobożnie, że wynagrodzić grzechy zasymilowanych Żydów i uszczęśliwiać tym Boga”.
Szacuje się, że siedemdziesiąt tysięcy członkiń i członków Satmar w Nowym Jorku jest potomkami ocalałych z Holokaustu węgierskich Żydów. „Ta trauma przekazywana jest z pokolenia na pokolenie”, mówi Anna Winger, „dlatego chcieliśmy, aby Esty przerwała ten cykl w Berlinie – mieście, w którym przeszłość, teraźniejszość i przyszłość przenikają się”.
Nie tyle źle, co nieświadomie
Serial przedstawia również trzy inne postaci, które podobnie jak Esty przeciwstawiają się społeczności Satmar. Mąż Esty jedzie za nią wraz z niegodnym zaufania kuzynem. Bezbożny Berlin wystawia ich pobożność na próbę. Dwaj mężczyźni zostają skonfrontowani ze swoją hipokryzją wobec kobiet. „Książka jest dość introspekcyjna, ponieważ jest wspomnieniem” – mówi Anna Winger. „Ale chcieliśmy stworzyć trójwymiarową postać męża Esty, który pozostanie w tle książki. Nie jest on złym człowiekiem, ale po prostu ignorantem, podobnie jak Esty.” Jej matka, która otrzymała w serialu również dużą rolę, także przed laty uciekła z Satmar. Musiała jednak pozostawić w Nowym Jorku swoją młodą córkę.
„Nieortodoksja”, to dramat kostiumowy w XXI wieku, z wielką dbałością o tradycyjne stroje i rytuały. Celem Netflixa jest między innymi zapewnienie lepszego wglądu w świat Satmar. Anna Winger twierdzi, że jednym z największych wyzwań był język jidysz. Wielu aktorów wychowało się ze znajomością tego języka, a jeden z nich był dodatkowo trenerem językowym. Winger jest dumna, że ten dziwaczny język dociera teraz do światowej publiczności. „Kiedy Izrael został założony, wybrano hebrajski jako język nauczania, częściowo dlatego, że jidysz jest językiem germańskim, którego nie rozumieli sefardyjscy Żydzi. Jidysz ma bogatą historię kulturalną, ale dziś mówi tym językiem coraz mniej ludzi.”
„Lubię mini szczęście”
Nawet włosy Esty odgrywają ważną rolę w serialu. W Nowym Jorku były golone, gdy była mężatką i musiała obowiązkowo nosić perukę. Kamera ukazuje w przybliżeniu duże, załzawione oczy aktorki Shiry Haas, która również była golona na łyso. Wiele lat później, gdy Esty pływa w jeziorze pod Berlinem, po raz pierwszy publicznie zdejmuje perukę. Krucha aktorka nie wygląda już na zniszczoną, ale wyzwoloną. „Nie nauczyłam się dążyć do szczęścia” – mówi Feldman o swojej własnej drodze do wolności. „Uwielbiam jednak mini-szczęście – że mogę wyprowadzać psa, jeździć na rowerze, prowadzić samochód. Rzeczy, uważane przez innych za oczywiste, ale które nie były u nas dozwolone”.
Producentka telewizyjny, Anna Winger, słyszy od widzów z całego świata, że w walce Esty rozpoznają też siebie. Niektórzy twierdzą nawet, że po raz pierwszy mogą w ogóle zidentyfikować się z postacią żydowską. „Nieortodoksja” została stworzona dla niszowej publiczności, ale dzięki Netflixowi, ta niszowa grupa odbiorców na całym świecie okazuje się być bardzo duża. A dzięki mediom społecznościowym ludzie dyskutują ze sobą o serialu.” Ten sukces – i tendencje Netflix do kontynuowania udanych seriali – nasuwają pytanie: czy będzie jego kontynuacja? Winger jednak odpowiada: „Nie, nie będzie kontynuacji. Jest dobrze, tak jak jest.”
Autor: Haroon Ali, niderlandzki dziennik “Trouw”
Tłumaczenie: Marzenna Donajski / Donajska
