Czujesz się kobieca, lub męski? A może istnieje osobiste określenie, które jest ci bliższe? Na świecie istnieją tysiące koncepcji męskości, kobiecości i innych. Sposoby w jakie je wypełniamy nazywamy gender. Gender nie jest tym samym co płeć. Różni się w zależności od osoby i od kultury. Witaj w „What a Genderful World” – na wystawie w Tropen Muzeum w Amsterdamie, po której cię oprowadzę. Czy istnieje coś takiego jak cechy kobiece i męskie? Czy jest w ogóle potrzeba poszukiwania cech męskich i kobiecych? Idee na temat gender istnieją w użyciu języka, poczuciu humoru, stylach ubioru i wszystkich aspektach osobowości, którą uzewnętrzniasz. Wydają się często naturalne i oczywiste. Na przykład, pielęgnację twarzy i makijaż uważa się za coś kobiecego. Wszystko jednak zależy od perspektywy. W starożytnym Egipcie, Imperium Rzymskim, XVIII-wiecznej Francji, brytyjskich Indiach, lub niektórych społecznościach Surinamu zwyczajne było używanie przez mężczyzn różu, pomadki do ust i eyelinera. Czy uznasz za zwyczajne noszenie przez mężczyzn spódnic, sukienek i nakładanie makijażu?
POLICYJNA SPÓDNICA
Czy spodnie i koszula są obowiązkowo męską odzieżą? A spódnice obowiązkowo kobiecą? Nie wszędzie. Tradycyjne, odświętne szorty noszone przez Dunki w Grenlandii, z cholewkami wysokich butów ponad kolano, odsłaniają część uda. W olbrzymiej części świata zwyczajne jest noszenie przez mężczyzn spódnic, sukienek, sarongów – w Indonezji, Szkocji, Samoa. Na Wyspach Fidżi spódnica jest częścią męskiego munduru policyjnego. W Grecji – galowego munduru ewzonów. Problemem jest to, że do pojęć ‘kobiece’ i męskie’ przypisanych jest tak wiele norm i wartości. Dość szokujące i degradujące w naszej zachodniej kulturze byłoby, gdyby rapper, lub bankier pokazywał się w spódnicy. Ukazuje to różnice pomiędzy koncepcjami tego co ‘kobiece ‘ i ‘męskie’ w zależności od kultury, czasu i kręgu religijnego. Wielu artystów, celebrytów, projektantów mody – jak Jean Paul Gaultier swoją kolekcją „I Bóg stworzył człowieka” – rzuca obecnie wyzwania tym konwencjom.
HURRA DZIEWCZYNKA! HURRA CHŁOPIEC!
Ten radosny okrzyk oznacza często coś więcej, niż stwierdzenie płci dziecka: to imię kobiece lub męskie, różowe lub niebieskie zabawki i ubranka (zwyczaj zapoczątkowany w latach 60-tych na Zachodzie), wybór dla dziecka lalek albo samochodzików, zachęcanie do polubienia określonych kolorów, używanie słów i tonu – który przekazuje dzieciom oczekiwania. Generalnie rodzisz się z jądrami, lub jajnikami; chromosomem X, lub Y. Ale co jeśli nie pasujesz do tych wzorców? I czy płciowe cechy mają wyznaczać też twoją gender?
HIDŻRA, MUXE I LUDZIE PODWÓJNEGO DUCHA
W południowo-wschodniej Azji, hidżra to tradycyjnie trzecia gender. Interpłciowe osoby, biologiczni mężczyźni, którzy nie są całkowicie, ani mężczyznami, ani kobietami. Często pełnili godne, duchowe role. W Nepalu, Pakistanie, Indiach, Bangladeszu otrzymują oddzielne oznakowanie w paszporcie. Wśród meksykańskich Zapoteków, trzecia gender to muxe. Cenieni na wsi, choć w mieście nastawienie do nich jest raczej negatywne z powodu wpływu katolickich idei tego, czym powinna być kobieta i mężczyzna. Wśród rdzennych Amerykanów, ludzie z niebinarną tożsamością (czyli ani kobiecą, ani męską) zyskiwali również szacunek i duchowy status. Znany jest ich cenny wkład w historyczne i obecne społeczeństwa. Począwszy od lat 90-tych, termin: ‘podwójnego ducha’ włącza i zestawia razem wszystkie, odmienne od kobiecej i męskiej, tożsamości.
JAK STAJESZ SIĘ GENDER?
Wychowanie – przez rodziców, szkołę, religie, mity, media, społeczność – gra istotną rolę w tym kim się stajesz. Bajki i zabawki uczą oczekiwań i reguł dorosłego świata: czy będziesz jeździć samochodem czy przygotowywać posiłki dla rodziny? Ścieżki edukacji biegną często oddzielnymi torami, z rytuałami i świętami potwierdzającymi męskość, lub kobiecość. Otoczenie pełne jest modelowych ról: superbohaterów i księżniczek. I wskazówek: jak żyć jako idealna kobieta, mężczyzna, jak tworzyć modelowy związek? Twoje zachowanie tworzy kontekst z normami gender. Jak wyglądasz, chodzisz, stoisz, mówisz, śmiejesz się, rozglądasz się? Czy jesteś silny czy opiekuńczy? Czy zachowujesz się w kobiecy czy męski sposób, w żaden z nich, w obydwa, lub w każdy po części? Jasne wzorce oczekiwań związane z normami płciowymi mogą ułatwić kontakt społeczny między ludźmi. Co jednak, jeśli nie pasujesz do tych szufladek? Może masz własną ideę swojego wzoru?
PODZIELONE ŚWIATY
Zasady, które społeczeństwo wyobraziło sobie dla ciebie, decydują o tym, czy krzesło, wszystkie pomieszczenia w twoim domu, sala modlitwy, ulica, basen, sauna, zajęcia jogi, lub publiczna toaleta są dostępne dla ciebie. Czy pójdziesz do szkoły dla chłopców, dla dziewcząt czy koedukacyjnej? Czy otrzymasz zaproszenie na wieczór kawalerski, lub panieński? Zależnie od twojej społecznej pozycji, bogactwa i wiedzy – gender decyduje, gdzie masz prawo być. Jakie miejsca, w jakim towarzystwie i jakim stroju możesz odwiedzać. O przestrzeni którą zajmiesz, lub będzie ci dana. O tym, jaką masz swobodę poruszania się i samorealizacji. O miejscu dla ciebie w twoim własnym języku, paszporcie i innych dokumentach. Dostępna ci przestrzeń jest następstwem tego, jaka jest twoja pozycja w świecie. Co myślisz o takiej separacji światów? Chcesz, czy musisz dokonywać wyborów?
AMAZONKI
Czy każdy mężczyzna musi prężyć muskuły i okazywać siłę fizyczną? A kobieta – czar i niesamodzielność? Czy przodowanie w sporcie, wojsku, body building jest typowo męskie? W Norwegii, Szwecji, Izraelu, Północnej Korei, Erytrei zarówno mężczyźni, jak i kobiety powoływani są do służby wojskowej. Mityczne amazonki w starożytnej Grecji i te prawdziwe, żyjące w Zachodniej Afryce – walczyły. Kobieca armia, chroniąca króla w kultowym filmie „Black Panther” (Ryan Coogler; Marvel Styudio; 2018), czerpała inspirację z historycznych Amazonek z Dahomey (obecnie: Benin), które w XIX w. ochraniały króla Behanzin. Obecnie na ring wchodzą zapaśniczki wrestlingu (cholitas) w Boliwii. Czyż więc okazywanie siły nie jest również czymś kobiecym?
TRZY PYTANIA
Wyobraź sobie, że odpowiadasz na 3 pytania: „Kim jesteś z urodzenia?” „Kim się czujesz?” „Jak wyrażasz siebie?” – czyli pytania o płeć fizyczną, tożsamość płciową i ekspresję własnej osoby. Przy każdej odpowiedzi masz do wyboru opcje: ‘Kobieta’; ‘Mężczyzna’; ‘Bez płci’ (Gender-free). Możesz też zaznaczyć przestrzeń pomiędzy tymi opcjami. Co wybierzesz jako kobieta nosząca stroje ‘męskie’ i ‘kobiece’, i wyrażająca swoją tożsamość w miejscu pracy, w tradycyjnym rozumieniu po ‘męsku’?
ZABAWA W GENDER?
Czy jesteśmy wolni od konwencji? Nawet osoby o idealnie binarnej płci, tj. osoby ‘cis gender’: biologicznie perfekcyjne kobiety i mężczyźni, przybierają pozy do fotografii, aby wyglądać bardziej kobieco, lub bardziej męsko.
Co by było, gdyby umożliwiać dzieciom wolność wyboru zabawek i zrównoważony rozwój (gender-free), bez poczucia, że muszą pasować do określonej normy? Co by się stało, gdybyśmy podjęli zabawę z konwencjami? Odwracali normy, mieszali je, uwalniali i przekraczali? Jak w teatrze, który jest idealną do tego platformą. Gdzie męskie, kobiece, lub inne cechy przesadnie wydobywa się na światło. Jak mężczyźni w japońskim teatrze Kabuki, grający kobiece role. Wcielanie się w inną tożsamość może być zabawne, może też przynosić dramaturgiczny suspens. To również droga do ujawniania z przymrużeniem oka porozumień co do tego, co rzekomo jest odpowiednie dla danej płci. Może jesteś płynny pod względem płci? Gdy zamieniasz w codziennym życiu to, co męskie i co kobiece; czasami na bardziej męskie, czasami na bardziej kobiece. Gwiazdy takie jak Ruby Rose, Miley Cyrus nie czują, że pasują do konkretnej, tradycyjnej gender. A ty? Jak siebie widzisz?
Marzenna Donajski/Donajska
